استرس همیشه هست و هیچ‌‌وقت هم نمی‌شود مانع به وجود آمدنش نشد اما وقتی صحبت بر سر بارداری میشود دیگر کوچک‌ترین تنش‌ها واسترس‌ها هم به چشم می‌آید چون بحث بر سر بقا و سلامت یک موجود زنده کوچک است که با کوچک‌ترین احساسات مادر درست مثل یک جزر و مد دریا بالا و پایین می شود. به این بهانه مصاحبه‌ای با آقای مشفق کارشناس ارشد روانشناسی بالینی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
- تعریف شما از استرس چیست و آیا همه استرس‌ها برای مادر خطرناک است؟
بحث
استرس موضوع بسیار مهمی در
بارداری است. اما قبل از آن باید تفاوت بین واژه استرس و اضطراب را بدانیم. استرس فشاری است که از بیرون بر ما وارد میشود اما اضطراب احساس تنشی است که در وجود خودمان حس می‌کنیم. بنابراین استرس‌ها لزوما سبب ایجاد اضطراب در ما نمی‌شوند. یعنی ممکن است فشارهای بیرونی زیاد باشد اما افراد یاد گرفته باشند که این فشارها را کنترل کرده و دچار اضطراب نشوند. اما در بسیاری موارد استرس باعث ایجاد فشار درونی و اضطراب در افراد میشود.
- آیا کنترل استرس فقط مربوط به مادر میشود یا دیگران نیز سهیم هستند؟
مساله عوارض استرس مادر بر روی جنین بسیار قابل توجه است. نکته اینجاست که موضوع بارداری و تولد نوزاد یک مقوله شخصی نیست زیرا فرزندی که قرار است به دنیا بیاید عضوی از جامعه آینده است.
اگر مسیر بچهدار شدن زن و مرد یعنی از بدو تولد تا مراحل بالاتر رشد، در یک سمت‌‌‌و‌‌سوی نرمال باشد، یعنی فرزندمان یک فرد سالم بار آمده باشد، یک جامعه سالم خواهیم داشت. اما اگر فرزندمان مسیر پرتنش و استرس‌‌زایی را طی کرده باشد، تاثیر منفی بر روی جامعه خواهد داشت. بنابراین تولد یک فرزند بحث فردی نیست و مادر و پدر نمی‌توانند با گفتن این جمله که: « بچه، بچه خودمان است و ...» از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند. درواقع فارغ از‌اینکه حقوق فردی کودک از بدو تولد باید حفظ شود ما با یک بحث اجتماعی نیز رویارو هستیم.
با همین رویکرد تمامی اطرافیان از دوستان و اعضای خانواده تا همکاران باید به این موضوع توجه کنند که تولد کودک در دراز مدت می‌تواند بر روی زندگی اجتماعی آنها در آینده تاثیر بگذارد. در‌نتیجه
استرس مادر و فشارهای وارده بر او یک مساله شخصی نیست.
- نقش شوهر در آرام کردن و برطرف کردن استرس زن باردار تا چه اندازه است؟
زن و شوهرها باید به این موضوع توجه کنند که این تنها زن نیست که باید فشار بارداری را تحمل کند، چون ما در مورد یک زندگی مشترک صحبت می‌کنیم. زن و مرد با یکدیگر تصمیم میگیرند که فرزندی را به دنیا بیاورند بنابراین مردان باید در طول دوران بارداری با همسرانشان مشارکت داشته باشند. یکی از مهمترین وظایف شوهر در دوران بارداری تامین آرامش زن در طول این دوران است. البته بهتر است قبل از اقدام به بچه دار شدن هر دو به یک آرامش نسبی رسیده باشند؛ به صورتی که تنش‌های بیرونی و اختلافات تا حد قابل توجهی کمتر شده باشد.
- جنین چگونه از احساسات مادر تاثیر می‌گیرد؟
از زمانی که جنین شکل می‌گیرد تا زمان بارداری، مرحله بسیار مهمی است. اگر فشار عصبی در دوران بارداری بر روی مادر زیاد باشد و مادر دچار اضطراب شود، این موضوع روی جنین تاثیر خیلی بدی می‌گذارد.بر‌اساس آزمایش‌‌هایی که انجام شده، جنین در ماه‌های آخر بارداری می‌تواند صدای مادر را تشخیص دهد. البته منظور این نیست که کودک مفاهیم کلمات را می‌فهمد بلکه کودک از تن صدای مادر متوجه حالات شادمانی یا تنش و فشار او میشود. بنابراین خیلی مهم است که مادر و پدر در این دوران فضای امنی را برای کودک به وجود بیاورند.
- بزرگسالانی که پرخاشگر یا پرتنش هستند به خاطر دوران بارداری پرتنش مادر به این حالت دچار شده اند؟
با اینکه استرس و فشار مادر در دوران بارداری تاثیر منفی بر روی کودک و حتی در دوران بزرگسالی او می‌گذارد اما این موضوع به معنای سلب مسئولیت یک سری از افراد در مورد اصلاح اختلالات ناشی از افسردگی یا تنشی که ریشه در کودکی دارد نیست. اما به صورت قطعی می‌توان گفت که استرس و تنش مادر بر روی جنین تاثیرات منفی را به دنبال دارد. شاید در روزها و ماه‌های اول تاثیر خیلی کمتر باشد، اما هرچقدر مادر وارد ماه‌های دیگر شود این تاثیر بیشتر خودش را نشان می‌دهد.
- بیماری‌هایی که به خاطر استرس مادر گریبانگیر نوزاد میشود چیست؟
کودکانی که در نتیجه دوران بارداری پرتنش متولد شده‌اند ممکن است به بیماری « ADHD » یا همان «بیش فعالی» و کمبود تمرکز مبتلا شوند. درواقع یکی از پیامدهای استرس مادر در دوران بارداری می‌تواند تولد یک کودک بیش‌فعال باشد. در‌نظر داشته باشید که اختلالات روانی یک فرایند بسیار پیچیده است، یعنی اختلالات روانی در نتیجه عوامل مختلفی مانند ژنتیک، محیط و یا اجتماع روی می‌دهد. به همین خاطر قاطعانه نمی‌توان تشخیص داد که کدامین عامل، بیشترین تاثیر را در اختلالات روانی دارد.
- با این تعریف،تاثیر کدام بیشتر است؛ژن یا محیط؟
چیزی که به یقین می‌توان گفت این است که در دوران بارداری همراهی ژن و محیط با یکدیگر بر روی جنین تاثیر می‌گذارد. در بسیاری اوقات ما نمی‌دانیم که اختلالات روانی در کودک در نتیجه ژن بوده یا عامل محیطی را دلیل بروز اختلالات نام ببریم. برای مثال با اینکه کودکی که تازه متولد میشود در یک محیط جدید وارد شده اما تاثیراتی را از محیط دوران جنین خود گرفته است.
- چرا بعضی از نوزادان آرام و یک سری دیگر از بدو تولد ناآرام هستند؟
بچههای تازه تولد یافته را به دو دسته بچههای خوب و بچههای بد تقسیم می‌کنند. این ترجمه‌ای است که از معادل فارسی
« Good child» و «bad child » به دست می‌آوریم؛ هرچند معادل فارسی آن چندان خوشایند نیست. منظور از بچه های بد، آن دسته از کودکانی است که از شروع تولد بسیار گریه می‌کنند و همچنین بسیار ناسازگار هستند. اصطلاح بچههای خوب هم به کودکانی تعلق می‌گیرد که از همان ابتدا بسیار آرام هستند. این موضوع را می‌توان از زبان بسیاری از والدین شنید که چنین تجربیاتی را پشت سرگذاشته‌اند. اینکه یک سری بچه ها آرام هستند و یک عده دیگر ناآرام به همین موضوع بر می‌گردد.
اما نمی توانیم به قطعیت بگوییم که این مساله به ژن مربوط است یا خیر زیرا از دوره جنینی تاثیر محیط بر روی جنین شروع میشود. وقتی مادر در معرض استرس و فشار قرار بگیرد، باعث ترشح هورمون کورتیزول شده و تاثیر این هورمون بر روی جنین هم وارد میشود؛ در نتیجه کودک آمادگی بیشتری دارد که دچار اضطراب شود.
- منظور شما این است که مادران مطلقا باید از هرگونه استرس دور باشند؟
باید این نکته را در نظر داشت که ما هرگز نمی‌توانیم یک زندگی بدون اضطراب داشته باشیم. استرس‌های بیرونی همیشه وجود دارند و در بیشتر موارد نمی‌توان مانع به‌‌‌وجود آمدن آنها شد. شاید نتوان مانع بروز استرس شویم اما می‌توان آن را با روش‌های متعددی مهار و کنترل کنیم. هر چقدر زنان روش‌های مدیریتی برای مهار استرس را بیاموزند، تاثیرات منفی اضطراب و فشار مادر بر روی جنین بسیار کمتر خواهد شد.
اما استرس همیشه هم بد نیست. برای مثال یک اتفاق خوب مانند قبولی در رشته دانشگاهی، ازدواج نزدیکان و یا هر چیزی که در شخص ایجاد هیجان کند باز هم نوعی فشار و استرس تلقی میشود. بنابراین ما باید یاد بگیریم که هر نوع هیجان و استرس را در طول دوران بارداری کنترل کنیم.
- مهمترین فاکتوری که می‌تواند آرامش مادر را با وجود استرس کم کند چیست؟
مهمترین نکته در کاهش استرس و فشار مادر داشتن یک رابطه زناشویی خوب است که در آن تمامی مشکلات به‌‌خوبی مدیریت میشود. هرچقدر زن و شوهر توانایی بیشتری در فیلتر کردن مشکلات داشته باشند و اجازه ورود آن را به درون ندهند، مشکلات ناشی از فشار و استرس کمتر خواهد شد.
اما همه انسان‌‌‌ها به‌صورت نرمال تحت تاثیر این فشارها قرار میگیرند و در واقعیت نمی‌توان یک محیط ایزوله‌ای را برای مادر فراهم کرد که هیچ‌گونه آسیب و فشاری به او وارد نشود. منظور ما از اضطراب نوعی است که از حد معمول آن خارج می شود و فرد را دائما دچار تنش و هیجان کند.
- آیا اپلیکیشن و یا تستی برای سنجش آرامش زنان باردار وجود دارد؟
تست‌هایی در این مورد وجود دارد که زن می‌تواند میزان استرس و تنش خود را بسنجد اما نمی‌توانیم آن را ملاکی برای تعیین مقدار استرس بدانیم. مسلما هر شخصی می‌تواند میزان استرس خود را بدون این تست‌ها نیز بسنجد.
- چه تکنیک‌هایی برای آرامش مادران در دوران بارداری وجود دارد؟
راه‌های آرامش مادر در بارداری مختلف است، اما به‌صورت کلی هر فعالیت یا کاری که مادر بتواند با کمک آن آمادگی بیشتری برای رویارویی با مشکلات داشته باشد، یکی از راه‌های آرامش مادر در دوران بارداری است. برای مثال ورزش شنا که می‌تواند تاثیرگذار باشد؛ منتها بهتر است قبل از بارداری تمامی این اقدامات صورت گیرد؛ البته این اقدامات تنها مختص زن نیست و همسر نیز باید در کنار زن در انجام آن مشارکت داشته باشد.
تمرین‌‌هایی مانند ریلکسیشن، یا مهارت حل مساله به کنترل فشار و استرس مادر کمک زیادی می‌کند. در مهارت حل مساله می‌آموزیم که هیچ چیزی فاجعه نیست. هر مشکلی یا راه حلی دارد، یا اگر ندارد باید آن را پذیرفت. ما خدا نیستیم که هر مشکلی را حل کنیم.
- مادرانی که تجربه سقط جنین داشته اند چگونه با این ترس رو به رو شوند؟
دیدی که نسبت به بچهدار شدن وجود دارد ابتدا باید اصلاح شود. برای مثال اگر شخصی سابقه سقط جنین داشت و یا فرزندش را از دست داده ابتدا باید این مشکل را در ذهن خود حل کند و فشاری که در نتیجه افکار منفی در ذهن مادر وجود دارد باید از بین برود. این مشکل ابتدا باید با روانشناس حل شود و بعد از بهبودی اقدام به بارداری شود. ترس‌هایی مانند ترس از جراحی، ترس از خون و... قبل از بارداری باید برطرف شوند.
- در مقابل حوادث یا مشکلات غیرمنتظره چه توصیه‌ای برای حفظ آرامش مادران دارید؟
اما در مقابل مشکلات غیرمنتظره توصیه من به مادران این است که حتما به یک مشاور یا روانشناس مراجعه کنند. در نظر داشته باشید که در زندگی هیچ چیزی مهم‌تر از روان نیست.
تمام فعالیت‌های فرد مانند: تحصیل، کار و... در نهایت هدفی جز کسب آرامش و شادی و لذت برای او ندارد. بنابراین بهتر است بیش از هر چیزی به روان توجه کنیم. یک سری از افراد در لحظات آخر که کاری از دست کسی ساخته نیست، به روانشناس و یا مشاور بارداری مراجعه می‌کنند. مشاور یا روانشناس چوب جادویی ندارد که با آن معجزه کند. همچنین او راه‌‌حل تمامی مشکلات را نیز ندارد، بلکه به ما کمک می‌کند که احساسات خود را بیشتر بشناسیم و توان مدیریت امور زندگی‌مان را به‌دست بیاوریم.
