زندیق گفت: تا حال کسی غیر از شما با من این گونه سخن نگفته است، امام فرمود: بنابراین تو در این موضوع شک داری که شاید باشد و شاید نباشد! گفت: شاید چنین باشد. امام فرمود: ای مرد کسی که نمیداند، بر آنکه میداند برهانی ندارد، نادان را حجتی نیست. ای برادر اهل مصر از من بشنو و دریاب که ما هرگز درباره خدا شک نداریم، مگر خورشید و ماه و شب و روز را نمیبینی که به زیبایی میچرخند، و برای این چرخش نیز ناچار و مجبورند اگر قوه رفتن دارند؟ پس چرا برمیگردند، و اگر مجبور و ناچار نیستند چرا شب روز نمیشود و روز شب نمیگردد؟ ای برادر اهل مصر به خدا آنها برای همیشه ناچارند و آنکه ناچارشان کرده از آنها فرمانرواتر و بزرگتر است. زندیق گفت: راست گفتی، سپس امام (علیه السلام) فرمود: ای برادر اهل مصر به راستی آنچه به آن گرویدهاید و گمان میکنید که «دهر»(دنیا) است، اگر مردم را میبرد چرا آنها را بر نمیگرداند و اگر برمیگرداند چرا نمیبرد؟ ای برادر اهل مصر همه ناچارند، چرا آسمان افراشته و زمین نهاده شده چرا آسمان بر زمین نیفتد، چرا زمین بالای طبقاتش سرازیر نمیگردد و به آسمان نمیچسبد و کسانی که روی آن هستند نابود نمیشوند». با این بیانات امام (علیهالسلام) زندیق ایمان آورد و گفت: خدا که پروردگار و مولای زمین و آسمان است، آنها را نگه داشته است.(۱)
در این مناظره، حضرت دو دلیل زیبا بر وجود خداوند متعال ارائه میکند:
۱- حرکت منظم و رفت و برگشت کواکب و سیارات، دلالت میکند بر اینکه آنها آفرینندهای با اراده و مختار دارند؛ زیرا اگر صانع با شعوری نداشته باشند حرکات آنها یا به طبیعت خود آنهاست، یا به اراده و شعور خودشان که هر دو باطل است. زیرا حرکت طبیعی همیشه به یک طرف متوجه است و یک اقتضاء را دارد مانند جسم سنگین که همیشه به پائین میل میکند و جسم سبک مانند دود و بخار که همیشه به بالا میرود و هیچ گاه برعکس نمیشود و چون حرکت سیارات آسمان دوری و رفت و برگشتنی است، پس طبیعی نیست. این حرکت به اراده خودشان هم نیست؛ زیرا شخص با اراده، نشاط و کسالت دارد، گاهی تند و گاهی کند میرود و گاهی هم میایستد در صورتی که حرکت سیارات بر یک نظم معین و دائمی است پس چاره نداریم جز اینکه بگوئیم آنها مجبورند و با فرمان قدرتی برتر اداره میشوند.
۲- تمام موجودات جهان از زمین و آسمان و آنچه در آنها است با نظم و ترتیب و حکمت و طبق مصلحت و برای ادامه زندگی خلق شده است و در هیچ گوشه جهان بینظمی و اختلال دیده نمیشود، هیچ گاه آسمان به طرف زمین حرکت نمیکند و زمین به طرف آسمان نمیرود، این نظام متقن و محکم جهان جز با تدبیر و تسخیر پروردگار زنده حکیم و قادر و قاهر امکان پذیر نیست.(۲)