به کلیه خانم‌های باردار توصیه می‌شود روزانه از هر چهار گروه غذایی اصلی به مقدار کافی و متنوع مصرف نمایند. همچنین صبحانه را بطور کامل میل کنند. صبحانه می‌تواند شامل نان و پنیر، نان و کره و مربا، نان و کره و عسل یا نان و تخم مرغ به همراه یک لیوان شیر باشد. خوراک عدسی و انواع آش‌ها که در برخی مناطق کشور مرسوم است همراه با نان نیز غذای مناسبی برای صبحانه است. استفاده از سبزی‌هایی مثل گوجه فرنگی، خیار و یا میوه‌هایی مثل هندوانه، خربزه و انگور همراه با نان و پنیر در وعده صبحانه بسیار مفید است. استفاده از سایر میوه‌ها و آب میوه طبیعی مانند آب پرتقال نیز برای صبحانه توصیه می‌شود. استفاده از مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل نیز برای اطمینان از دریافت تمام مواد مغذی مورد نیاز مفید است.
مراقبت‌های تغذیه‌ای در بارداری و شیردهی
مراقبت‌های تغذیه‌ای که در دوران بارداری لازم است توسط پزشک یا کارشناس مامایی پیگیری شوند عبارتند از:
- ارزیابی تغذیه خانم‌های باردار و شیرده
- آموزش تغذیه مناسب برای خانم‌های باردار و شیرده
- آموزش نحوه مصرف مکمل‌های ویژه دوران بارداری و شیردهی
- ثبت و پیگیری وزن‌گیری در طول بارداری طبق برنامه زمان‌بندی تعیین شده
ارزیابی وضعیت تغذیه
ارزیابی وضعیت تغذیه خانم‌های باردار در اولین مراجعه آنان نزد پزشک یا ماما (اولین ملاقات بارداری)، در تامین سلامت مادر و جنین نقش مهمی دارد.هــدف از ایـــن ارزیابی شناسایی زنان در معرض خطر سوء تغذیه و ارائه آموزش‌های لازم به آنان است.
در این ارزیابی پزشک یا ماما ضمن مرور برخی اطلاعات اولیه خانم باردار در فرم مراقبت بارداری او از جمله سن، وزن، نمایه توده بدنی و تعداد زایمان ها، وضعیت تغذیه خانم باردار مانند مصرف مقادیر کافی مواد غذایی از هر 4 گروه اصلی و همچنین مکمل‌های دارویی و غذایی را از او سوال می‌کنند و در فرم مراقبت بارداری ثبت می‌نمایند. به علت این که برنامه مدونی برای مراجعات مادران شیرده به مراکز بهداشتی درمانی وجود ندارد، در مورد ارزیابی تغذیه مادران شیرده لازم است به خانم های باردار اهمیت تغذیه و مصرف انواع مواد غذایی در دوران شیردهی خصوصا در مورد مصرف انواع لبنیات به میزان کافی آموزش داده شود.
اصول تغذیه صحیح
تغذیه صحیح و مناسب به معنی بیشتر خوردن نیست و خانم‌های باردار و شیرده می‌توانند بدون داشتن رژیم مخصوص و جداگانه مقدار بیشتری از غذای خانواده را نسبت به قبل از دوران بارداری مصرف کنند. خانم‌های باردار و شیرده هم باید مانند سایر افراد خانواده هر روز از 4 گروه غذایی اصلی استفاده کنند. آنچه که در تغذیه خانم باردار اهمیت دارد رعایت تنوع و تعادل در مصرف مواد غذایی می‌باشد. استفاده از مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل، برای کسب اطمینان از دریافت تمام مواد مغذی ضروری در این دوران مفید است.
تعادل و تنوع در برنامه غذایی روزانه
بهترین راه برای اطمینان از مصرف متعادل و متنوع مواد غذایی استفاده از همه گروه‌های اصلی غذایی یعنی گروه نان و غلات، گروه میوه‌ها و سبزی‌ها، گروه شیر و لبنیات و گروه گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها است. تعادل به معنی مصرف مقادیر کافی از مواد غذایی است و تنوع یعنی مصرف انواع مواد غذایی که در گروه‌های غذایی قرار دارند. در هر گروه غذایی، مواد غذایی با ارزش غذایی تقریبا یکسان قرار دارند و می‌توان از یکی بجای دیگری استفاده کرد.
انرژی و مواد مغذی مورد نیاز در دوران بارداری و شیردهی
انرژی: انرژی مصرفی مادر باردار علاوه بر تامین انرژی مورد نیاز مادر و افزایش کار قلب و عروق، صرف رشد جنین، جفت و رحم می‌شود. به منظور تامین افزایش وزن کافی، ذخیره چربی و پیشگیری از کمبود پروتئین، نیاز به انرژی در سه ماهه دوم و سوم بارداری به طور متوسط 300 کیلوکالری در روز افزایش می‌یابد و توزیع آن به شکلی است که در 14 هفته اول روزانه 150 کیلوکالری و از هفته 15 تا زمان زایمان 350 کیلوکالری افزایش نیاز وجود دارد. بنابر این مقدار غذای مصرفی در سه ماهه دوم و سوم باید بیشتر از سه ماهه اول باشد تا کالری مورد نیاز خانم باردار تامین شود. البته در موارد چند قلویی، شیردهی همزمان با بارداری، کم وزنی پیش از بارداری و افزایش وزن ناکافی در دوران بارداری، انرژی و حتی ریزمغذی‌های بیشتری مورد نیاز می‌باشد. در این صورت از انواع مواد غذایی به مقدار بیشتری باید مصرف شود. نسبت منابع تامین کننده انرژی در دوران بارداری مشابه پیش از بارداری است: 20-15 درصد از پروتئینها،60-55 درصد از کربوهیدرات‌ها و کمتر از 30 درصد از چربی‌ها. میزان افزایش نیاز به انرژی در دوران شیردهی به طور متوسط 500 کیلوکالری در روز است.
پروتئین: در دوران بارداری سوخت و ساز کل پروتئین بدن افزایش می‌یابد و مقداری از پروتئین صرف رشد و نمو جنین، تشکیل جفت، خون، مایع آمنیوتیک و حفظ بافت‌های بدن مادر در این دوران می‌شود. بر اساس مقدار توصیه شده روزانه مواد مغذی (RDA) پروتئین مورد نیاز روزانه در دوران بارداری 15 گرم و در دوران شیردهی 20 گرم بیشتر از مقادیر توصیه شده برای زنان قبل از بارداری می‌باشد. در چند قلوزایی نیاز به پروتئین بیشتــر از مقــدار فوق خواهد بود.
کربوهیدرات: نقش اصلی کربوهیدرات‌ها تامین انرژی برای سلول‌های بدن به ویژه مغز و سیستم عصبی، گلبولهای قرمز و سفید خون و مدولای کلیه است. در بارداری جنین از گلوکز به عنوان منبع اصلی انرژی استفاده می‌کند. انتقال گلوکز از مادر به جنین حدود 17 تا 26 گرم در روز تخمین زده شده است. تا پایان بارداری همه این گلوکز توسط مغز جنین مصرف می‌شود. بر اساس مقدار توصیه شده روزانه مواد مغذی (RDA) میزان نیاز به کربوهیدرات‌ها در بارداری حدود 175 گرم در روز است.
چربی: چربی منبع بزرگ انرژی برای بدن است و به جذب ویتامین‌های محلول در چربی و کاروتنوئیدها کمک می‌کند. در مغز در حال تکامل جنین و شیرخوار (طی 2 سال اول زندگی) به مقدار زیادی DHA (دوکوزا هگزانوئیک اسید) و اسید چرب ضروری امگا 3 تجمع می‌یابد. در صورت داشتن رژیم غذایی امگا 3 و امگا 6 نیازی به مصرف اضافه این دو اسید چرب به شکل مکمل نیست. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی نسبت‌های مناسب از امگا 3 و امگا 6 است و با AA و DHA نیز غنی شده و با مصرف آن نیاز به اسیدهای چرب ضروری تامین می‌شود.
ویتامینها
ویتامین A: در دوران بــارداری و شیردهی به علت نیاز جنین و نوزاد به ویتامین A، مقدار مورد نیاز افزایش می‌یابد. بارداری‌های مکرر و با فاصله کم موجب کاهش ذخایر ویتامین A بدن خانم‌ها و در نهایت کاهش ذخایر این ویتامین در شیرخوار به ویژه در شش ماهه اول زندگی می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود خانم های باردار در برنامه غذایی روزانه خود از منابع غذایی ویتامین A استفاده نمایند. میزان افزایش نیاز مادران باردار به این ویتامین حدود 50 میکروگرم در روز است. طبق نتایج مطالعه پژوهشی در وضعیت ریز مغذی‌های زنان باردار پنج ماهه و بیشتر که درسال 1380 در سطح کشوری صورت گرفت متوسط کمبود خفیف و شدید این ویتامین در کشور 7% در مناطق روستایی و 15% در مناطق شهری گزارش شد. بیشترین کمبود در مناطق شهری هرمزگان، بوشهر و جنوب خراسان به میزان 34% می‌باشد. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب از ویتامین A می‌باشد و با مصرف آن نیاز به این ویتامین تامین می‌شود.
ویتامین D: ویتامین D به جذب کلسیم و فسفر از دستگاه گوارش کمک می کند. در دوران بارداری مکمل ویتامین D سبب افزایش غلظت ویتامینD در گردش خون و افزایش کلسیم در بدن جنین می شود. بنابراین نیاز به این ویتامین در بارداری افزایش می یابد و مقدار کمی از ویتامین D از مادر به جنین منتقل می شود. در دوران شیردهی نیز نیاز به این ویتامین زیاد است. استفاده از نور مستقیم خورشید بهترین منبع برای تولید ویتامین D در بدن است. بنابراین به زنان باردار و شیرده توصیه می شود که روزانه حداقل به مدت 10 دقیقه دست و صورت خود را در معرض نور مستقیم خورشید قرار دهند. به علاوه مصرف منابع غذایی غنی از این ویتامین توصیه می‌شود. استفاده از کرم‌های ضد آفتاب مانع از جذب نور خورشید و تولید ویتامین D در بدن می‌شود.مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب از ویتامین D می‌باشد و با مصرف آن نیاز به این ویتامین تامین می‌شود.
متوسط کمبود خفیف و شدید این ویتامین در کشور 30% در مناطق روستایی و 43% در مناطق شهری گزارش شده است. بیشترین کمبود در مناطق شهری استان تهران به میزان 60% و در مناطق روستایی 42% می‌باشد.
ویتامین E، )آلفا توکوفرول( : ویتامین E نوعی آنتی اکسیدان است. اگر مادر بارداری دچار کمبود این ویتامین نباشد نیاز او نسبت به قبل از بارداری تغییر نخواهد کرد. منابع غذایی این ویتامین عبارتند از انواع روغن‌های گیاهی مانند جوانه گندم، آفتابگردان، زرده تخم مرغ، مغزها و سبزی‌های با برگ تیره رنگ. (توجه: روغن ذرت، جزء منبع غذایی ویتامین نیست). در بارداری غلظت آلفا توکوفرول در خون افزایش می‌یابد و از طریق جفت به جنین منتقل می‌شود. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب از ویتامین E می‌باشد و با مصرف آن نیاز به این ویتامینتامین می شود.
ویتامین K: نیاز به این ویتامین نیز مانند ویتامین E در بارداری و شیردهی افزایش نمی یابد و مقدار مورد نیاز روزانه آن مانند قبل از بارداری است ولی مصرف آن در این دوران ضروری است. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب از ویتامین K می باشد و با مصرف آن نیاز به این ویتامین تامین می شود.
تیامین، ریبوفلاوین و نیاسینویتامین‌های B1، B2، B3) ): با توجه به افزایش انرژی مورد نیاز روزانه در دوران بارداری و شیردهی و نقش این سه ویتامین در متابولیسم کربوهیدرات ها، نیاز به این ویتامینها (به ویژه تیامین به میزان 30%) در این دوران افزایش می یابد. بنابراین مصرف منابع غذایی حاوی این ویتامین ها توصیه می شود. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب از ویتامین های B1، B2 و B3 می باشد و با مصرف آن نیاز به این ویتامین ها تامین می شود.
پیریدوکسین (ویتامین B6): نیاز به ویتامین B6 به دلیل نقش این ویتامین در سنتز پروتئینها تا 46% افزایش می یابد. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب از ویتامین B6 می باشد و با مصرف آن نیاز به این ویتامین تامین می شود.
فولات (اسید فولیک): در دوران بارداری به علت تولید بیشتر گلبولهای قرمز خون و شکل گیری دستگاه عصبی جنین نیاز به اسید فولیک تا 50% افزایش می یابد. در دوران شیردهی نیز نیاز به این ویتامین نسبت به دوران قبل از بارداری همچنان بالا است. لازم است علاوه برتوصیه به مصرف منابع غنی اسید فولیک، مکمل آن نیز طبق دستور العمل کشوری به میزان 400 میکروگرم در روز برای خانم های باردار تجویز شود. مصرف به موقع و کافی این ویتامین از ایجاد ضایعات عصبی خصوصا نقص مادرزادی لوله عصبی (NDT) پیشگیری می‌کند. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میلحاوی مقادیر مناسب از اسید فولیک می باشد و با مصرف آن نیاز به این ویتامین تامین می شود.
ویتامین B12 : با توجه به نقش این ویتامین در عملکرد سیستم عصبی، تقسیم سلولی و خون سازی، نیاز به آن در دوران بارداری اندکی افزایش می یابد . مصرف مکمل ویتامین B12 خصوصا در مادران باردار گیاهخوار ضروری است. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب از ویتامین B12 می باشد و با مصرف آن نیاز به این ویتامین تامین می شود.
ویتامین C: نیاز به ویتامین C در دوران بارداری و خصوصا شیردهی افزایش می یابد اما کمبود آن در این شرایط نادر است. با این حال مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب از ویتامین C می باشد و با مصرف آن نیاز به این ویتامین تامین می شود.
امـلاح
کلسیم: کلسیــم مورد نیاز روزانه خانم های باردار به دلایل مختلف از جمله استخوان سازی و تشکیل جوانه های دندان در جنین و پیشگیری از برداشت املاح از استخوانهای مادر، به ویژه در سه ماهه سوم بارداری و دوران شیردهی افزایش می یابد. لازم است جهت تامین این ماده معدنی مهم به خانم باردار و شیرده مصرف مواد غذایی گروه شیر و لبنیات به میزان لازم و کافی توصیه شود. کلسیـم مــورد نیاز خانم های باردار و شیرده زیر 18 سال 1300 و بالای 18 سال 1000 میلی گرم در روز می باشد. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل غنی از کلسیم می باشد و با مصرف آن نیاز به این ماده معدنی ضروری تامین می شود.
آهن: وجود آهن برای تولید گلبولهای قرمز خون، افزایش هموگلوبین، رشد و نمو و تامین ذخایر کبدی جنین ضروری است. بنابراین نیاز به آهن در دوران بارداری تا حد دو برابر افزایش می یابد و در دوران شیردهی به حد نیاز قبل از بارداری می رسد. مصرف مکمل آهن علاوه بر منابع غذایی غنی از آهن طبق دستور العمل کشوری توصیه می شود. نیاز به آهن در مادران باردار گیاهخوار حدود 8/1 برابر سایر مادران باردار است.
متوسط آنمی فقر آهن درکشور 25-20% و بیشترین شیوع آن در جنوب خراسان، سیستان و بلوچستان وجنوب کرمان بین 50-37% با شیوع بیشتر در مناطق روستایی گزارش شده است. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل غنی شده با آهن می باشد و با مصرف آن نیاز به این ماده معدنی مهم تامین می شود.
ید: با تـــوجه به نقش ید در متابولیسم بدن و تولید انرژی و نیز تکامل مغز جنین، میزان ید مورد نیاز در دوران بـارداری افزایش می‌یــابـد، به طوری که کمبود ید در دوران بارداری منجر به عقب ماندگی ذهنی، هیپوتیروئیدی و گواتر و در شکل شدید آن کرتینیسم در نوزاد می‌گردد. همچنین نیاز بــه مصــرف منابـــع غنی از ید (مانند انواع ماهی) در دوران شیردهی بیش از دوران بارداری می‌باشد. مصرف زیاد ید نیز در دوران بارداری منجر به بروز گواتر و هیپوتیروئیدی در نوزاد می‌شود. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب ید می‌باشد و با مصرف آن نیاز به این ماده معدنی حیاتی تامین می‌شود.
روی: کمبود روی در بدن مادر می‌تواند سبب طولانی شدن زایمان، زایمان زودرس، IUGR، اثر تراتوژنی و مرگ جنین شود. روی نقش مهمی در سنتزDNA و RNA دارد. با توجه به نقش مهم روی در متابولیسم سلولی، نیاز به آن در بارداری و خصوصا شیردهی افزایش می‌یابد و مصرف منابع غنی از روی در این دوران توصیه می‌گردد. نیاز به روی در گیاخواران تا 50% بیشتر از سایر افراد می‌باشد. متوسط کمبود این ریز مغذی درکشور 42-38% با شیوع بیشتر در مناطق روستایی گزارش شده است. بیشترین شیوع این کمبود در مناطق شهری جنوب خراسان، سیستان و بلوچستان و جنوب کرمان تا 61% می‌باشد. مکمل غذایی دوران بارداری و شیردهی لیدی میل حاوی مقادیر مناسب از روی می‌باشد و با مصرف آن نیاز به این ماده معدنی مهم تامین می‌شود.
نظرات شما
جدیدترین پرامتیازترین