اسهال

چطور می توانم بفهمم که کودک دچار اسهال شده است؟

اگر مدفوع کودک گاه و بیگاه شل باشد نگرانی ندارد ولی اگر حرکات روده کودک ناگهان تغییر کند – یعنی بیشتر از حد طبیعی دفع مدفوع داشته باشد و مدفوع شل تر و آبکی تر باشد – او به اسهال مبتلا شده است.

ممکن است نوزاد حدود 10 بار در روز دفع مدفوع داشته باشد و کودکی که بزرگتر است معمولا به مراتب کمتر و شاید چند بار در روز تا یک یا دو بار در هفته مدفوع کند. (به عبارت دیگر شما باید حالت طبیعی فرزندتان را بشناسید).

مدفوع طبیعی در نوزادی که با شیر مادر تغذیه می شود و هنوز از مواد جامد استفاده نمی کند معمولا زرد رنگ است و قوامی نرم یا آبکی دارد که در آن دَلَمه یا تکه هایی مثل شیر بریده شده دیده می شود. بسیاری از والدین معتقدند که این نوع مدفوع اولیه بوئی شبیه به شیر و کره دارد. از آنجا که قوام و رنگ مدفوع بر حسب نوع تغذیه و یا آنچه در شیر شما وجود دارد تغییر می کند، معمولا اگر مشکلی وجود داشته باشد بینی شما هشدار خواهد داد! کودکی که از شیر خشک تغذیه می کند معمولا یک بار یا بیشتر در روز دفع دارد و مدفوع او به رنگ زرد یا تیره است و قوامی شبیه به کره بادام زمینی دارد. بوی آن ملایم اما کمی تندتر از موفوع نوزاد شیرمادرخواراست.

وقتی کودک مصرف جامدات را آغاز می کند مدفوع او سفت تر می شود و قوام آن بیشتر به نوع تغذیه وی بستگی خواهد داشت، همچنین بوی مدفوع از سابق بیشتر خواهد شد. اگر مدفوع کودکی که از جامدات تغذیه می کند مجددا آبکی شود ممکن است به اسهال دچار شده باشد، اسهال گاهی دارای بوی تعفن است.

موارد شدید اسهال حتی بی خیال ترین والدین را نیز نگران می سازند. اغلب اوقات جای نگرانی نیست چراکه یک اسهال خفیف و بدون کاهش آب بدن، جان کودک را در مخاطره نمی افکند. اگر کودک بیماری دیگری ندارد و به اندازه کافی مایعات دریافت می کند احتمالا اسهال در عرض چند روز بر طرف خواهد شد.

چه عواملی موجب اسهال می شوند؟

ممکن است اسهال در اثر عوامل ویروسی یا باکتری ایجاد شده باشد. ممکن است اسهال به علت عامل انگلی، مصرف یک دوره آنتی بیوتیک یا آلرژی نسبت به شیر یا یک نوع ماده غذایی و در بچه های بزرگتر به علت نوشیدن بیش از حد آب میوه ایجاد شود.

گاستر و انتریت

گاستروانتریت که اغلب به نام انفلوآنزای روده ای نیز نامیده می شود التهاب معده و روده است که در کودکان خردسال و بزرگسالان اسهال ایجاد می کند. این بیماری شایع است؛ ویروسهای متعددی می توانند عامل آن باشند که شایعترین آنها روتا ویروس ها هستند و تقریبا عامل اکثر اسهال های منجر به بستری شدن خردسالان می باشند. اگر کودک شما دچار اسهال توام با کرامپ های شکمی، استفراغ و تب خفیف شده است احتمالا اسهال او نوعی گاستروانتریت است. بخاطر داشته باشید که اگر کودک به اندازه کافی غذا نمی خورد و مایعات نمی نوشد، احتمال دارد که آب زیادی از دست بدهد.

عفونت باکتریائی

اسهال شدید – با یا بدون استفراغ – همراه با کرامپ های شکمی، خون در مدفوع و تب ممکن است به علت ویروس یا یک نوع باکتری به نام اشرشیاکولی و یا به علت سالمونلا باشد. بعضی از این عفونت ها خود به خود درمان می شوند ولی برخی دیگر نظیر اسهال به علت اشریشیاکولی که در گوشت های نیمه پخته یافت می شوند، ممکن است بسیار جدی باشند. بنابراین اگر کودک شما دارای این علائم است او را نزد پزشک ببرید. پزشک او را معاینه می کند و احتمالا کشت مدفوع در خواست خواهد کرد.

انگل ها

عفونت های انگلی نیز می توانند اسهال ایجاد کنند. نظیر ژیاردیازیس که در اثر یک انگل میکروسکوپی که در روده زندگی می کند بوجود می آید. انگل ها براحتی در جوامعی که زندگی های دسته جمعی وجود دارد انتشار می یابند و درمان آن شامل داروهای خاصی است. رعایت بهداشت – نظیر شستشوی مکرر دست ها پس از تعویض پوشک – بهترین راه پیشگیری از انتشار عفونت است.

آنتی بیوتیک ها

اگر کودک شما در جریان مصرف یک دوره آنتی بیوتیک یا پس از آن به اسهال مبتلا شده است ممکن است اسهال او مربوط به دارو باشد. موضوع را با پزشک در میان بگذارید؛ شاید داروی دیگری را جایگزین آن کرده و داروئی نیز برای اسهال تجویز کند.

عوامل تغذیه ای

مصرف زیاد آب میوه ( بخصوص آب میوه های محتوی سوربیتول و مقادیر زیاد فروکتوز ) یا نوشیدن بیش از حد نوشیدنی های شیرین وضعیت شکم کودک را به هم می زند و موجب دفع بیش از حد مدفوع می شود. قطع مصرف باید مشکل را در عرض یک هفته بر طرف سازد. متخصصین توصیه می کنند که قبل از 6 ماهگی به کودک آب میوه ندهید و پس از آن هم بیش از 120 تا 160 سی سی در روز به او ندهید. شیر خشک هایی که با میزان ناصحیح آب مخلوط شده است نیز می توانند موجب اسهال شوند بنابراین دقت کنید که هنگام آماده کردن شیر میزان آب مخلوط شده با شیر خشک صحیح باشد.

آلرژی نسبت به شیر

آلرژی نسبت به شیر نادر است ولی می تواند باعث اسهال و گاهی استفراغ شود. اگر کودک شما به شیر آلرژی دارد ممکن است علائم آن از چند دقیقه تا چند ساعت پس از شیر خشک تهیه شده از شیر گاو و یا غذاهای حاوی فرآورده های لبنی (پس از شروع مصرف غذاهای جامد) ظاهر شود. اگر شما مشکوک هستید که اسهال کودک به شیر مربوط است در این باره با پزشک او مشورت کنید.

چگونه می توان اسهال را درمان کرد؟

اسهال می تواند باعث کاهش آب بدن کودک شده وی را روانه بیمارستان کند. بنابراین اولین اقدام باید دادن مایعات کافی به کودک باشد. با وجود آنکه اسهال اگر به درستی درمان شود به ندرت یک بیماری جدی محسوب می شود، همزمانی آن با استفراغ ممکن است اوضاع را خرابتر کند. بهترین راه این است که تغذیه وی را با شیر خشک یا شیر مادر ادامه دهید. اگر کودک نمی تواند شیر را در دستگاه گوارش نگه دارد با پزشک او تماس بگیرید. پزشک ممکن است محلول الکترولیت مخصوص کودکان (مثل ORS) تجویز کند که بصورت پودر یا محلول در داروخانه ها موجودند و ممکن است با طعم های مختلف با بازار عرضه شوند.اکثر کودکان براحتی آنها را می نوشند و تحمل گوارشی این قبیل محلول ها معمولا بهتر از شیر مادر یا شیر خشک است.

از مصرف مایعات شیرین مانند آب قند و آب میوه رقیق نشده بپرهیزید؛ نوشیدنی هایی که حاوی قند فراوانند موجب جذب مایع به داخل روده ها و تشدید اسهال می شوند. از مصرف خود سرانه و بدون تجویز داروهای ضد اسهال نیز اجتناب کنید.

اگر مصرف مواد غذایی جامد را قبل از ابتلا به اسهال شروع کرده اید می توانید آن را ادامه دهید. مصرف هر نوع مواد غذایی متشکل از کربو هیدرات های مرکب نظیر برنج، گندم، سیب زمینی، نان و غلات کودکان و هم چنین مصرف گوشت بدون چربی، ماست، میوه جات و سبزیجات بی ضرر است. (اگر کودک موقتا میل به خوردن ندارد، تا وقتی آب بدن او کم نشده است نگران نباشید؛ اشتها ظرف یک یا دو روز باز خواهد گشت).

مطالعات نشان داده اند که کشت های باکتریائی زنده که در ماست وجود دارد یکی از راه های بی خطر و مؤثر کاهش شدت و مدت اسهال است. این یکی از راه های ساده درمان اسهال است بخصوص اگر کودک شما از طعم ماست لذت می برد.

اگر کودک در هر نوبت اسهال احساس ناراحتی می کند او را در آغوش بگیرد و سعی کنید او را آرام سازید. پس از هر بار اسهال او را خشک کنید و به آرامی از کرم های مخصوص یا اکسید دو زینک استفاده کنید زیرا اسهال شل و آبکی پوست را تحریک می کنند.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر کودک کوچکتر از سه ماهه به اسهال مبتلا شود باید به پزشک مراجعه کنید. در کودکان بیش از سه ماه در صورت پیدایش یکی از علائم زیر همراه با اسهال حتما به پزشک مراجعه کنید:

• استفراغ

• علائم کاهش آب بدن نظیر خشکی دهان و عدم خیس کردن پوشک به مدت 6 تا 8 ساعت یا بیشتر

• وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه

• تب شدید (بیش از 3/38 درجه سانتیگراد برای کودکان بین 3 تا 6 ماهه و 4/39 درجه سانتیگراد برای کودکان بیش از 6 ماه)

• بی اشتهایی

چگونه می توان از وخیم شدن حال کودک هنگام اسهال جلوگیری کرد؟

بر حسب علت اسهال پیشنهادات بالا را بکار گیرید. مثلا در اسهال های عفونی شستشوی مکرر دست ها بهترین راه دفاعی است. میکروارگانیسم هایی که موجب اسهال می شوند براحتی از دست به دهان می رسند ( کودک شما می تواند از به دهان بردن انگشتان پس از لمس اسباب بازی یا سایر اشیا که قبلا به مدفوع آلوده کودک دیگری آغشته شده بودند دچار اسهال شود). بنابراین دستها را بعد از تماس با پوشک یا بردن کودک به دستشوئی به طور کامل حداقل به مدت 15 ثانیه با صابون بشوئید. (نیازی به صابون ضد باکتریایی نیست). میوه جات و سبزیجات را نیز قبل از مصرف به طور کامل بشوئید زیرا باکتری های مضر می توانند از این راه نیز انتقال یابند.